


سیستم پکس(pacs) در بیمارستانها
یکی از موضوعاتی که به طور جدی در امر مدیریت بیمارستانی مورد توجه قرار دارد، موضوع بايگاني تصاویر پزشکی است. هرساله حجم بالایی از تصاویر اعم از MRI، سی تی اسکن و رادیوگرافی در بیمارستانها تهیه می شود که بايگاني، ذخیرهسازی و بازیابی آنها، علاوه بر زمان بر بودن، هزینة زیادی را به بیمارستانها تحمیل می کند.
مطابق مصوبات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، تصاویر پزشکی باید به مدت 10 سال در بیمارستانها نگهداری شوند. بیمارستانهایی که حجم فعالیت واحد رادیولوژی آن و تصاویری که سالانه در آنجا تهیه می شوند، قابل ملاحظه است. این امر مشکلات بسیاری از جنبة تأمين فضای کافی برای نگهداري تصاویر و همچنين زمان-بر بودن بازیابی یک تصویر از میان انبوه تصاویر بایگانیشده، ایجاد می کند. از سوي دیگر به دلیل وارداتی بودن فیلم های رادیولوژی، هزینة تحمیلشده به بیمارستان براي تهیة فیلم های آرشیو، لوازم جانبی مورد نیاز و همچنين كاركنان فعال در این واحد بسیار زیاد است.وجود چنين مشكلاتي باعث شد تا بهره گیری از سیستم Pacs، به عنوان يك گزينة هوشمندانه در امر بايگاني تصاویر پزشکی، در دستور كار بیمارستانها قرار گيرد .سیستم Pacs، نرم افزاری برای بایگانی و بازیابی تصاویر پزشکی است که با اضافه کردن قابلیتها و ابزارهای جانبی به آن، می تواند کاربردهای متنوعی داشته باشد. از جملة این قابلیتها، مرتبط شدن آن با HIS بیمارستان و امکان مشاهدة تصاویر از تمام ایستگاههای پرستاری و همچنين خارج از بیمارستان است.
ايدة اولیة راهاندازی سیستم Pacs، مربوط به زماني است که كاركنان حوزة تصویربرداری بيمارستانها تصمیم گرفتند با برطرف کردن مشکلات موجود، تحولی در مراکز تصویربرداری ایجاد كنند. بزرگترين مشکل، مربوط به آرشیو کردن تصاویر پزشکی بود. این کار در گذشته به صورت کیس و در سالن های بزرگ اما بههمریخته و شلوغ انجام می شد. در این مورد، علاوه بر مشکل کمبود فضا برای بایگانی تصاویر، مسألة کمبود نیروی انسانی براي نگهداري و بازیابی آنها نيز مطرح بود. به همين دليل، تصميم گرفته شد براي ايجاد تحولي اساسي، فنآوريهاي بهروز، به كار گرفته شوند.
در انتخاب سیستم Pacsجدید، چند عامل به طور خاص مورد توجه قرار گرفت كه عبارت بودند از:
• برنامة نرمافزاری مورد نظر، قابلیتهای بالایی داشته باشد.
• ابزارهای موجود در نرم افزار، به تشخیص بیماری کمک کند.
• نرم افزار مزبور قابلیت ايجاد ارتباط با HIS بیمارستان را داشته باشد؛ بدین معنا که بتوان تصاویر پزشکی اعم از سیتیاسکن، MRI و رادیوگرافی را به پروندة بیمار الحاق کند. البته شرکت های پيشنهاددهنده براي ارائة نرمافزار معتقد بودند که ايجاد اين ارتباط به دلیل تفاوت حجم داده ها و بههمریختگی آنها، غیرممکن است؛ اما در عمل این اتفاق می بایست بیفتد
• قيمت نرمافزار مقرون به صرفه باشد.
• به طور معمول دموی چنین برنامه هایی یک تا سه ماه به طول ميانجامد؛ که در این مدت می بایست تمام مشکلات برنامه حل شده، وسوالات افراد برطرف گردد و مقبولیت مورد نظر به دست آید. در مورد مباحث فنی و کارایی نرم افزار، خود مرکز تصویربرداری با مطالعاتی که روی اینگونه نمونه ها انجام داده بود، پیشنهادهایی ارائه كرد؛ ولي در رابطه با ملاحظات یکپارچگی، از سوي بخشهای فنی دیگر و مدیریت بیمارستان پیشنهادهایی ارائه شد.
• در بحث پشتیبانی نيز شرکت پشتیبان می بایست نسخه های جدید نرم افزار را به طور رایگان در بیمارستان نصب نموده و مشکلات فنی پیشآمده را چه به صورت حضوری و چه غير حضوري (از طریق اینترنت) برطرف كند.
یکی از مسائل مهم در اين رابطه، پذیرفته شدن این سیستم در استاندارد HL7 میباشد. قبل از خرید، شرکت ارائهدهندة سیستم Pacsبه دلیل بیاعتمادی، نمی تواند منبع برنامه را در اختیار بیمارستان قرار دهد تا ارتباط آن با HIS بیمارستانی فراهم آید . اما نهایتاً اين شركتها، طی یک فرایند زمانبر و جدی می بایست متقاعد شوند که بیمارستان قصد کپی برداری و سوءاستفاده از نرم افزار را ندارد. مسائل مهم دیگری که در اين روند می بایست مورد توجه قرار گیرد:
• برنامه می بایست داراي اجراي خودكار بوده و فارغ از نوع رايانة مورد استفاده، قابل اجرا در حداقل زمان ممکن باشد.
• ابزارهای برنامه داراي قابليت پنهان شدن خودكار باشند. یعنی هم ابزارها در اختیار کاربر باشد و هم اینکه مخفی بوده و مزاحمتی برای تصویر ایجاد نکند.
• کیفیت بالای نمایش تصاویر داراي اهميت زيادي بود.
دستگاهایی که دیجیتال می باشند مستقیم می توانند اطلاعات خود را در اختیار سیستم Pacsقرار دهند در حالی که سیستم های آنالوگ می بایست از طریق یک سیستم پکس واسط به صورت دستی اطلاعات را منتقل نمایند در خصوص انتقال تصاویر رادیولوژی به Pacsمی توان گفت از آنجاییکه کار رادیولوژی به این صورت است که اشعه تابیده شده و روی کلیشه ثبت می شود. این داده ها به این شکل، قابل دیجیتالی شدن نیستند. برای این کار چند روش وجود دارد. یکی از روشها استفاده از CR است. در این دستگاه به جای کاسِتی که فیلم در آن قرار می گیرد، دستگاه کاست مانندی قرار داده می شود که داده ها روی آن ثبت شده و داخل دستگاه خواننده داده ها قرار داده می شود. در این روش، دستگاه مولد اشعه همان دستگاه سابق است و فقط سنسور دریافتکننده تغییر کرده است. دستگاههای دیگری که پیشرفته تر و کاملاً دیجیتالی هستند عبارتند از DR و DDR که در آنها با حداقل دوز اشعه تابیده، کنتراست مناسب ایجاد شده و با استفاده از نرم افزار موجود، بهترین دقت برای تصویر فراهم می شود. با تهیة دستگاههایی مانند CR یا DR، امکان بايگاني کردن اطلاعات رادیولوژی نیز در سیستم Pacsفراهم می شود.
دستاوردها:
بهطور خلاصه مهمترين دستاوردهاي حاصل از استقرار سيستم Pacsدر بيمارستان عبارتند از:
• راه اندازی یکی از پیشرفته HL7
• افزايش كيفيت و دقت تصاویر پزشكي
• كاهش حجم و نيروي انساني مورد نياز براي بايگاني تصاوير
• صرفه جویی در هزینه های بیمارستان
• کوتاه و سادهشدن زمان بازیابی تصاویر از بايگاني و امکان ذخیرهسازي و بايگاني کردن کلیة تصاویر رادیولوژی مانند CR، DR و DDR که قابلیت انتقال دیجیتال دارند
• تحقق ابلاغيههاي قانوني و امکان نگهداری مستندات تصویری بیمارستان برای مدت زمان بیش از ده سال
• بهبود تشخیص و درمان بيماران
هر بيمارستان قبل از اجراي اين روش ابتدا بايد از انتخاب و بکارگیری یک سیستم جامع و مطلوب اطمینان پیدا کند. نكات عمدة مؤثر در موفقيت نظام مذكور نيز شامل موارد زير است:
• مشخص کردن اولویتها و ویژگیهای نرم افزار مطلوب پيش از خریداری آن
• اجراي آزمايشي و توسعة مرحله به مرحلة استقرار سيستم
• جلب مشارکت و همراهي کارکنان و پزشکان از طريق آموزش و تشويقهاي مادي و معنوي
• بهرهگیری از نرمافزار جامع و تخصصی
• برقراري ارتباط تنگاتنگ با شرکتهای تأمینکننده و توسعة مذاکرات پيش از عقد قرارداد و بعد از آن بر مبنای منافع بیماران و بیمارستان
• اتخاذ راهكارهاي سختافزاري و نرمافزاري مراقبتي براي پيشگيري از آسيبهاي محتمل سختافزاري و نرمافزاري براي سيستم
• اگر از دستگاه های تصویربرداری دیجیتالي استفاده شود، زمان مورد نیاز برای انتقال تصاویر به سیستم به طرز قابل ملاحظه ای کاهش می یابد.
• اگر معیارهای انتخاب نرم افزار مشخص و اولویت بندی شده باشد، دقت و صحت تصمیم گیری در این زمینه بهبود می یابد.
• اگر در استفاده از نرم افزار، از تجهیزات و ضد ویروس های با کیفیت مطلوب استفاده شود، احتمال آسيب نرمافزار و تحمیل هزینههاي مجدد کاهش می یابد.